Μπρούνο, Τζορντάνο

(Giordano Bruno, Νόλα 1548 – Ρώμη 1600). Ιταλός φιλόσοφος. Το βαπτιστικό του όνομα ήταν Φιλίπο, αλλά έλαβε το όνομα Τζορντάνο όταν, σε ηλικία δέκα οχτώ ετών, μπήκε σε μοναστήρι Δομινικανών στη Νάπολη. Πνεύμα ανήσυχο, φύση ορμητική και μαχητική, είχε διαβάσει από πολύ νέος άπειρα βιβλία, γνώριζε άριστα τον Αριστοτέλη και τον Θωμά Ακινάτη, αλλά επηρεαζόταν επίσης και από την αναγεννησιακή έξαρση του πλατωνισμού και από τα μυστικά και μαγικά θέματα των ερμητικών, αστρολογικών και καββαλιστικών συγγραμμάτων της εποχής. Σύμφωνα με μια ομολογία του στους ιεροεξεταστές στη Βενετία, νωρίς είχε αρχίσει να αμφιβάλλει για τις βασικές αλήθειες της καθολικής θρησκείας. Οι συγκρούσεις του με τις εκκλησιαστικές αρχές φάνηκαν ευθύς εξαρχής. Τον κατηγορούσαν ιδιαίτερα ότι ήταν αντίθετος προς τη λατρεία των εικόνων των αγίων και ότι απέτρεπε τους άλλους αδελφούς από τη λατρεία της Παρθένου. Η δίωξή του, που αναστάλθηκε προσωρινά, επαναλήφθηκε το 1576. Τότε ο Μ. απομακρύνθηκε από τη Νάπολη και αφού περιπλανήθηκε σε διάφορες ιταλικές πόλεις, πήγε στη Γενεύη (όπου προσχώρησε στον καλβινισμό, όμως γρήγορα τον εγκατέλειψε), και κατόπιν στο Παρίσι. Εκεί, το 1582, δημοσιεύτηκαν η κωμωδία του Ο κηροποιός και το Περί των σκιών των ιδεών. Από το Παρίσι πέρασε στην Αγγλία, όπου το 1584 - 85 δημοσίευσε τις δύο ομάδες ιταλικών διαλόγων: μία με θέματα κοσμολογικά και μεταφυσικά (Το δείπνο της Σαρακοστής, Περί της αιτίας της αρχής και του Ενός, Περί του απείρου του σύμπαντος και των κόσμων, άλλη με θέματα ηθικά (Ξεπούλημα του θριαμβεύοντας κτήνους, Η καβάλα του αλόγου Πηγάσου, Κυλληνιώτης γάιδαρος, Περί των ηρωικών παπών). Κατόπιν πήγε στη Γερμανία (1586)· στη Φρανκφούρτη δημοσίευσε το 1591 τα λατινικά ποιήματα του (Περί ελάχιστου, Περί μονάδας, Περί απείρου και αναρίθμητων) που επαναλάμβαναν τις σκέψεις των ιταλικών διαλόγων, αλλά με τρόπο ευρύτερο και προσιτό στις καλλιεργημένες ευρωπαϊκές τάξεις. Ύστερα από πρόσκληση του ευγενούς Τζοβάνι Μοτσενίγκο, ο Μ. πήγε στη Βενετία, όπου όμως καταγγέλθηκε από τον ίδιο τον Μοτσενίγκο ως αιρετικός, φυλακίστηκε από την Ιερή Εξέταση και δικάστηκε. Κατόπιν μεταφέρθηκε στη Ρώμη, όπου στις 17 Φεβρουαρίου 1600 τον έκαψαν στη φωτιά, μετά την άρνησή του να αποκηρύξει ως αιρετικές τις απόψεις που περιέχονταν στα συγγράμματα του. Η σκέψη του Μ., ο οποίος ενδιαφέρθηκε για τα πιο διαφορετικά θέματα, κυριαρχήθηκε από μια έντονη κοσμολογική ενόραση, η οποία κορυφώθηκε σε μια πραγματική θρησκεία της φύσης. Εμπνευσμένος από τη σκέψη του Koπέρνικου, ο Μ. αντιτάχτηκε στην αριστοτελική φυσική, στο πεπερασμένο σύμπαν της οποίας αντέταξε ένα άπειρο σύμπαν, με άπειρα κέντρα, καθρέφτη μιας και μόνης θεότητας, που κυβερνά με την πρόνοιά της εκ των έσω όλα τα πράγματα, και που τα αποτελέσματα της πρέπει να είναι άπειρα, αν άπειρη είναι η δύναμή της. Το σύμπαν είναι ένα ενιαίο άπειρο σώμα: έχει ως μορφή την παγκόσμια νοητική ψυχή και με αυτή συναποτελεί τις δύο όψεις μιας μοναδικής ουσίας. Ο θρησκευτικός, βιταλιστικός, παμψυχιστικός νατουραλισμός του Μ. παραδέχεται την παγκόσμια εμψύχωση του κόσμου, αντιπαραθέτοντας στην ξηρότητα των σχολαστικών το δροσερό αίσθημα της ζωής της φύσης. Από εδώ προέρχεται το λογοτεχνικό ύφος του, πάντα εντυπωσιακό και ζωηρό, το ενδιαφέρον του για τη μνημοτεχνική, ως μέσο που εφευρέθηκε για τη γρήγορη μετάβαση από την πολλαπλότητα στο ενιαίο της γνώσης. Από εδώ επίσης και η πολεμική του εναντίον του χριστιανισμού και της θρησκείας, την οποία θεωρεί ως σύνολο δεισιδαιμονιών που δημιουργήθηκαν για χρήση και κατανάλωση του αμόρφωτου λαού και ως αρνητική γιατί είναι εχθρική προς τη φύση (στην οποία ενυπάρχει ο ίδιος ο Θεός) και προς την πηγαία θρησκευτικότητα των φιλοσόφων. Η μοναδική δυνατή θρησκεία είναι η θρησκεία του απείρου, που μας κάνει κοινωνούς της φύσης, γεμάτους ενδιαφέρον για τη ζωή, γεμάτους από τη ζωτικότητα του σύμπαντος. Έτσι, η σκέψη του Μ. συναντιόταν με εκείνη του Κουζάνο, φτάνοντας με διαφορετικό τρόπο μέσω του αναγεννησιακού πλατωνισμού στον νεοπυθαγορισμό και στον νεοπλατωνισμό της αρχαιότητας. Η έξαρση της ανθρώπινης δραστηριότητας και της ενιαίας ζωής, που υπάρχει στους άπειρους κόσμους, κυριαρχεί και στην ηθική του διδασκαλία. Από τη μια μεριά η κοινωνική συνήθως ηθική της εργασίας, ως αρρενωπής και αναγκαίας απόσπασης από τη χρυσή εποχή, οπότε τα πάντα δίνονταν στον άνθρωπο χωρίς προσπάθεια και άσκηση του πνεύματος του· από την άλλη, ως ανώτερη βαθμίδα, η ηθική του ηρωικού πάθους ή πνευματικής αγάπης προς το θεό και τη φύση: υπέρτατη ορμή του νου προς την πηγή όλων των πραγμάτων, πέρα από τα ατομικά πάθη και από την ίδια κοινωνική και πολιτική ζωή του ατόμου. Ο Ιταλός φιλόσοφος Τζορντάνο Μπρούνο.